زبان مازندرانی

زبان مازَندَرانی (به مازندرانی: مازنی یا مازنیکی) همان زبان طبری نام یکی از زبان‌های ایرانی و یکی از شاخه‌های زبانهای ایرانی شمال‌غربی است. این زبان در استان‌های شمال ایران (به ویژه در سرزمین طبرستان قدیم) توسط مردمان مازندرانی رواج دارد. و براساس آمار سال ۱۹۹۳ میلادی ۳-۴ میلیون نفر آن را به عنوان زبان بومی تکلم می‌کردند و زبان شناسان معتقدند که دارای تفاوت‌هایی با فارسی است

تاریخ زبان

تا سدهٔ ۵ ه.ق والیان طبرستان زبان مازندرانی را با خط پهلوی می‌نگاشتند و سکه می‌زدند. دو کتیبه که به خط پهلوی در رسکِت واقع در دودانگه ساری وگنبد لاجیم سوادکوه به‌دست آمده مؤید این نظر است. به تازگی چند نسخه خطی از برگردان ادبیات تازیان به زبان طبری و نسخه‌هایی از برگردان و برداشت قرآن به این زبان یافت شده که از روی آنها می‌توان دریافت که زبان طبری در قرنهای نخستین پس از اسلام دارای ادبیات گسترده‌ای بوده‌است. مقدسی می‌نویسد که زبان طبرستان به زبان ولایت قومس و جرجان نزدیک است، جز آنکه در آن شتابزدگی است و‌ها زیاد به کار می‌برند.

ویژگی‌های تاریخی زبان

در مقایسه با سایر زبان‌های ایرانی، مازندرانی زیر نفوذ و تحت تأثیر عربی و ترکی واقع نگردیده و از تغییرات در طول تاریخ جان سالم به در برده‌است، اگرچه در چند قرن اخیر واژه‌های بیگانه‌ای از زبان‌های، ترکی و عربی وارد این زبان گردید و امروزه نیز به علت نفوذ فارسی معیار در این منطقه استفاده از این زبان رو به زوال نهاده‌است.

ادبیات مازندرانی

مقاله اصلی : ادبیات مازندرانی زبان مازندرانی (طبری قدیم) دارای ادبیات قابل توجهی بوده‌است. میدانیم که کتاب «مرزبان نامه» به زبان طبری نوشته شده بود و از آن زبان به پارسی دری برگردان شده‌است. ابن اسفندیار دیوان شعری را به زبان طبری با نام «نیکی نامه» بازگو می‌کند و آن را به اسپهبد مرزبان بن رستم بن شروین نویسنده «مرزبان‌نامه» نسبت می‌دهد. در قابوس نامه نیز دو بیت به زبان طبری از نویسنده ثبت است. ابن اسفندیار از برخی شاعران این سرزمین که به زبان طبری شعر می‌گفته‌اند یاد کرده و نمونه‌ای از سروده‌های ایشان را آورده‌است. در «تاریخ رویان» اولیاءالله آملی نیز ابیاتی از شاعران مازندرانی به زبان طبری ضبط شده‌است. مجموعه‌ای از دو بیتی‌های طبری که به «امیری» سرشناس و به شاعری موسوم به «امیر پازوری» منسوب است، در مازندران وجود داشته که «برنهارد درن» شرق شناس روسی نسخه آنها را به دست آورده و زیر عنوان «کنزالاسرار» در سن پطرز بورگ (یا - سن پطرز بورغ) با برگردان ترجمه پارسی چاپ کرده‌است.

اسم و صفت

در زبان مازندرانی جنس دستوری وجود ندارد. شمار جمع به وسیلهٔ پسوندهای مختلفی از جمله «-ون» و «-ها» صورت می‌گیرد. صفت پیش از اسم می‌آید. مثلاً: «خار ِ کتاب» به معنای «کتاب ِ خوب».

فعل

در زبان فارسی دو دسته شناسه داریم: گذشته و مضارع.

اما در زبان تبری سه دسته شناسه داریم: گذشته، مضارع اخباری و مضارع التزامی. (نمونه‌های زیر بر اساس لهجهٔ ساروی تنظیم شده‌اند.)

۱.گذشته :

_گذشته ساده : -be-saat = ساختم

_گذشته استمراری : -saat = می‌ساختم

حال باید این شناسه‌ها را به انتهای آن افزود:

شخص /اول /دوم /سوم

مفرد /e/ i/ eme

جمع /ene/ eni/ emi



۲.مضارع اخباری ؛

_ -saaj = می‌سازم

حال باید این شناسه‌ها را به انتهای آن افزود:

شخص /اول /دوم /سوم

مفرد /ene/ eni/ embe

جمع /enne/ enni/ embi



۳.مضارع التزامی ؛

_ -be-saaj = بسازم

حال باید این شناسه‌ها را به انتهای آن افزود:

شخص /اول /دوم /سوم

مفرد /e/ i/ em

جمع /en/ in/ im