دیوار بزرگ گرگان یا دیوار سرخ گرگان نیز نامیده می‌شود دیواری تاریخی است که از کنار دریای مازندران (کاسپین) در ناحیه گمیشان آغاز شده و تا کوه‌های گلیداغ در شمال شرق کلاله ادامه می‌یافته‌است. هم‌اکنون تقریبا تمام این دیوار از میان رفته‌است و تنها بخش‌های کوچکی از آن که در زیر خاک مدفون مانده، باقی است. دیوار تاریخی گرگان پس از دیوار چین(به طول شش هزار کیلومتر) و دیوار سمیز آلمان (به طول ۵۴۸ کیلومتر)، بزرگترین دیوار دفاعی جهان است.
قدمتش بنابر مطالعات هیئت‌های باستان شناسی به دوران ساسانی می‌رسد. این دیوار از آن رو به "مار سرخ" معروف شده که در ساخت هسته مرکزی و قسمت‌های میانی آن آجرهای سرخ رنگ به کار رفته است.
در سال ١٣١٦ خورشیدی، اریک اشمیت خلبانی آمریکایی که با هواپیمای خود از نقاط باستانی ایران عکاسی می کرد، در منطقه گرگان متوجه وجود دیوار قرمز رنگی شد که از سمت دریا به طرف کوه‌های پیش کمر می رود.
عکس برداری‌های او اسناد مهمی را برای باستان شناسان بعدی برجای گذاشت. در سال ١٣٥٠، محمد یوسف کیانی باستان شناس ایرانی با انجام مطالعاتی طول دیوار را در حدود ١٧٥ کیلومتر برآورد کرد.
پیش از آغاز تحقیقات علمی برخی ساخت این دیوار را به اسکندر مقدونی نسبت می‌دادند، برخی دیگر آن را متعلق به زمان کوروش هخامنشی و یا دوران اشکانی می‌دانستند. از این دیوار در برخی متون به سد سکندر و سد نوشیروان نیز نام برده شده‌است.
باستان شناسان می گویند در ساخت این دیوار عظیم ده‌ها میلیون قالب آجر به کار رفته‌است. آن‌ها شواهدی از تعداد زیادی کوره و کارگاه ساخت آجر در طول دیوار و در فواصل نزدیک به آن یافته‌اند که نشان دهنده یک پروژه صنعتی بسیار بزرگ برای احداث این دیوار است.
طبق برآوردها سی هزار سرباز می توانستند در طول دیوار مستقر شوند. باستان شناسان با نمونه برداری و آزمایش خاکسترها و زغال‌های برجای مانده در کوره‌های آجرپزی، نشان دادند که قدمت دیوار به قرن‌های پنج و ششم میلادی می‌رسد.
با تخمین قدمت دیوار، اکنون راحت‌تر می شود به دلیل اصلی ساخته شدن آن پی برد: پادشاهان ساسانی که با قوم هون یا هیتالیا (Hun) رو به رو بودند. بنابراین دیوار می‌توانست محل رخنه این قوم را به داخل ایران در فواصل کوهستان‌ها و خط ساحلی دریای مازندران ببندد. قوم هیتالیان یا همان هپتال‌های مهاجم به دليل طبيعت زندگي‌شان که تابع قواعد ايلي بود به دنبال مراتع بهتر، مرزهاي شمالي ايران را مورد تهاجم قرار مي‌دادند. به همين علت فيروز پادشاه ساساني براي جلوگيري از هجوم هپتالي‌ها به کشور دستور داد تا طولاني‌ترين ديوار دفاعي کشور در مرز شمال شرقي ايران، شبيه به ديوار چين براي مقابله با ورود اين قوم مهاجر ساخته‌شود. همان قومي که چيني‌ها نيز براي جلوگيري از هجوم آن‌ها ديوار چين را ساختند. اما اين ديوار که در زمان پادشاهان مختلف ساخته شده‌است نتوانست ايران را از گزند دشمنانش حفظ کند.
امپراتوری ساسانی، زمانی که امپراتوری بیزانس با فشارهای خارجی رو به رو بود و امپراتوری روم غربی نیز رو به زوال می‌رفت، توانست با گردآوری نیروی انسانی فراوان و به کارگیری توان مهندسی، سازه‌ای دفاعی را همراه با دژهای متعددی برپا کند که در باختر زمین نیز مشابه آن وجود ندارد.
از جمله دلایل متروک شدن این تاسیسات دفاعی در دوره ساسانیان می‌تواند نیاز به حضور سربازان بیشتر در نبرد با امپراتوری بیزانس یا مقاومت در برابر حمله اعراب بوده باشد.
از دیگر کاربردهای آن در تاریخ می‌توان به مرمت و استفاده از این دیوار در زمان مازیار خبرداد که با استفاده از این دیوار می‌خواست از گزند اعراب درامان باشد و سرانجام اعراب با نیرنگ وارد قلمروش شدند.
اين ديوار به طور کامل از مصالح آجر و خشت ساخته شده است. شاخص ترين ويژگي ديوار، نظام مهندسي، شيوه معماري، مديريت آب در سيستم دفاعي آن است که به وسيله کانال‌هاي باستاني آب را از طريق رودخانه «گرگان رود» به سمت خندق و کوره‌هاي آجرپزي و زمين‌هاي پايين دست هدايت مي‌کرده است. وجود معماری منظم در طول مسیر 200 کیلومتری از جمله ویژگی های مهم دیوار بزرگ گرگان بوده.
در زمان احداث "مار سرخ" سطح آب دریای مازندران پایین تر از سطح کنونی آن بوده بنابراین محتمل است برخی از قسمت‌های این دیوار دفاعی اکنون زیر آب فرو رفته‌باشد. کاوش‌های سال ٢٠٠٧ میلادی زیر آب‌های خلیج گرگان بخش‌هایی از دیواری به نام دیوار "تمیشه" را آشکار کرد که گمان می‌رود در نقطه‌ای به دیوار گرگان متصل می‌شده‌است. حدسیاتی نیز در این مورد وجود دارد که بخش‌های زیر آب دریا، قسمت‌هایی از یک پادگان بزرگ یا حتی بندری ساسانی باشند. گرچه در این زمینه باید تحقیقات بیشتری صورت پذیرد.
درضمن یکبار در جریان كاوش‌هاي باستان‌‌شناسي در ديوار گرگان كارشناسان توانسته‌اند بقاياي معماري و يك آتشكده دوره ساساني را شناسايي كنند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر